*کتاب بهشت و جهنم*

اقتباس از بحار الانوار

تألیف احمد حبیبیان

با تشکر از استاد عزیزم:استاد قیوم زاده

2-مشاهدات کافران و فاجران

همانطور که در پیش گفتیم-مؤمن و کافر در زمان احتضار مشاهدات مشترکی دارند از جمله-صورتهایی که هر دو گروه می بینند صور رسول خدا(ص) و ائمه معصومین(علیهم السلام) است که بر هر دو گروه متمثّل می گردند.

آیات و روایات ذیل نمونه ای از این دست است:

معاویة بن عجلی می گوید: از امام باقر(ع)معنای این آیه را پرسیدم:

*اعملوا فسیری الله عملکم و رسوله و المؤمنون

هر کاری که(می خواهید)بکنید-خدا و رسولش و مؤمنین بزودی(حین مرگ)عمل شما را خواهند دید.

حضرت فرمودند:مؤمن و کافری نمی میرد و در قبرش نهاده نمی شود(وارد عالم برزخ نمی شود)مگر اینکه عملش را بر رسول خدا(ص)و حضرت علی(ع)و تمامی کسانی که اطاعت آنها بر او واجب است عرضه می گردد.

اکنون ببینیم که کافر و فاجر در سکرات موت چه می بینند:

امیر المؤمنین حضرت علی(ع) فرمودند:هنگامی که فرزند آدم در آخرین روز از روزهای دنیا و نخستین روز از آخرت(سکرات موت)قرار می گیرد مال-فرزند و عمل او در برابرش مجسّم می شوند او رو به مال خود نموده و می گوید:به خدا قسم من نسبت به تو حریص و بخیل بودم-حال سهم من از تو چیست؟مال در پاسخ می گوید:به اندازه کفنت از من بردار.

پس از آن رو به سوی فرزندان خود کرده و می گوید:به خدا قسم من شما را دوست می داشتم و حامی شما بودم اکنون بهره من از شما چیست؟آنان در پاسخ او گویند:ما به قبرت می رسانیم و تو را در آن پنهان و دفن می کنیم.

سپس به عمل خود توجه و نظر می کند و می گوید:به خدا سوگند من نسبت به تو بی اعتنا بودم و تو بر من گران و سنگین بودی اینک بهره و برخورداری من از تو چه چیز است؟عمل در پاسخ می گوید:من در قبر و قیامت همنشین تو خواهم بود تا هر دو به پیشگاه پروردگار عرضه شویم.

امام صادق(ع)فرمودند:وقتی کافر به حالت احتضار می افتد رسول خدا(ص)-حضرت علی(ع)-جبرئیل و ملک الموت بر او حاضر می گردند.پس حضرت علی(ع) به او نزدیک شده-می گوید:یا رسول الله این شخص در دنیا ما را دشمن می پنداشت.پس من هم او را دشمن می دارم.رسول خدا(ص)می فرمایند:ای جبرئیل این شخص-خدا-رسولش و اهل بیت رسولش را دشمن می داشت من هم او را دشمن می دارم و جبرئیل می گوید:ای ملک الموت این شخص رسول خدا و اهل بیت او را دشمن می داشت من هم او را دشمن می دارم.پس به او سخت بگیر-ملک الموت به او نزدیک شده و می گوید:ای بنده خدا آیا برات آزادیت از آتش را گرفته ای-آیا به دستاویز بزرگ(حبّ محمد و آل محمد)در زندگی دنیا تمسّک جسته ای؟پس می گوید:نه- ملک الموت می گوید:آگاه باش ای دشمن خدا به خشم و عذاب خداوند عزّوجل.اینک از آنچه تو از او می ترسیدی بر تو نازل گشت.سپس روحش را به صورتی عجیب و سخت بیرون می کشد.آنگاه بر روحش سیصد شیطان که بر روی صورتش خدو می اندازند و روحش را آزار می دهند می گمارد.پس هنگامی که در قبر نهاده می شود دری از درهای آتش(جهنم)بر او گشوده شده و از چرک و شراره های آن بر او داخل می گردد.

1-مشاهدات مؤمنین

صوری را که انسان به طور کلی به هنگام قبض روح مشاهده می کند عبارتند از:صور مثالی رسول خدا(ص)-ائمه معصومین-ملائکة الله-مال یا فرزند و.....و در صور مثالی ابلیس و جنودش صور ملکوتی بهشت و جهنم که توسط فرشتگان به او داده می شود.این صورت ها را چه مؤمن و چه کافر به هنگام مرگ مشاهده می کنند. منتها چگونگی این صور یعنی مکروه بودن یا مرضّی بودن آنها رابطه مستقیمی با وضعیت روحی انسان محتضر دارد.

مثلأ صورت مثالی رسول اکرم(ص)برای یک مؤمن-بسیار زیبا و حاکی از رضایت و خشنودی آن حضرت از مؤمن است و مؤمن از مشاهده این صورت بقدری راضی و خشنود است که تلخی جان کندن را فراموش می کند(همانطور که زنان مصری از مشاهده جمال زیبای حضرت یوسف درد ناشی از بریدن دستها را به وسیله کارد احساس نکردند.)

در ذیل احادیثی مطرح می شود که بیان کننده ملاقات مؤمن با صور مثالی رسول خدا(ص)و ائمه معصومین است.

*امام باقر(ع)خطاب به شیعیانش فرمودند:براستی(سوگند می خورم)که یکی از شماها که جان به گلویش می رسد ملک الموت بر او نازل می شود و می گوید:اینک آنچه را که آرزویش را داشتی به تو عنایت شد و از آنچه که می ترسیدی ایمن گشتی.(و در همین حال)دری از بهشت برایش گشوده می شود و به او گفته می شود که:به جایگاهت در بهشت بنگر و اینها را ببین.این رسول خدا(ص)است و اینها علی-حسن و حسین(علیهم السلام)رفیقان و همراهانت.

و این تأویل قول خداست که فرمود:

*الذین آمنوا و کانوا یتّقون-لهم البشری فی الحیاة الدنیا وفی الآخرة لا تبدیل لکلمات الله ذلک هو الفوز العظیم*(یونس/63-64)

آنها اهل ایمان و خدا ترسند.آنها را از خدا پیوسته بشارت است هم در حیات دنیا و هم در آخرت.

*ابو حمزه ثمالی می گوید:به ابی جعفر امام  باقر(ع)عرض کردم:به هنگام مرگ جه بر سر ما می آید؟

امام(ع)فرمودند:بین یکی از شما و کسی که مکان و جایگاهش را نزد خدا و ما می بیند جز مرگ(اشاره به گلویشان فرمودند)فاصله نیست.می خواهی تو را به چگونگی آن آگاه سازم؟

عرض کردم:آری فدایت شوم.

امام(ع)فرمودند:وقتی مرگ(بر شیعه ما)وارد می شود رسول خدا(ص) در حالی که حضرت علی(ع) همراه اوست بر او وارد می شود و بر بالای سرش می نشیند و می فرماید:آیا مرا می شناسی؟من رسول الله هستم.بیا نزد من.آنچه که در پیش داری-بسیار بهتر است از آنچه که پشت سر نهادی...

ولا تقولوا لمن یقتل فی سبیل الله اموات بل احیاء و لکن لا تشعرون.(بقره/154)

نگویید که کسانی که در راه خدا کشته شده اند مرده اند-بلکه زنده اند و لکن شما خبر ندارید.

اگر گفته شود که مقصود از حیات-حیات قیامت است-پاسخ این است که چه ضرورتی داشت که قرآن کریم مخاطبین خود را به عدم شناخت و در چنین حیاتی(که فعلا جریان ندارد)محکوم نماید؟

و لا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتأ بل احیاء عند ربهم یرزقون* فرحین بما آتاهم الله من فضله و یستبشرون بالذین لم یلحقوا بهم من خلفهم الا خوف علیهم و لا هم یحزنون*یشتبشرون بنعمة من الله و فضل و ان الله لا یضیع اجر المؤمنین.(آل عمران/169-171)

مپندار کسانی که در راه خداوند کشته شده اند مرده اند-بلکه زنده اند و نزد پروردگارشان روزی می خورند.از آنچه که خدا به آنها داده شادمانند و به کسانی که هنوز به آنها ملحق نشده اند بشارت می دهند که(آنجا)نه دچار خوفند و نه دچار حزنی.به نعمت الهی و فضل شادمانند و خداوند اجر مؤمنین را ضایع نمی فرماید.

آیه کریمه ضمن اثبات حیات برای کشته شدگان-بهره مندی شهدا را از آن روزی مخصوص الهی خاطر نشان می سازد آن هم نه فقط در آینده(قیامت)بلکه بلافاصله پس از مرگ.و دلیلش-تعبیر(یرزقون)است که بر حال و دوام دلالت دارد و الا می فرمود:*سیرزقون*(روزی خواهند خورد.)

نکته دیگر اینکه فرمود:این روزی یافتگان بقدری خوشحال و شادمانند که آرزو می کنند دوستانشان(که در دنیا هستند)به آنها ملحق شوند.اگر این زندگی فقط در آخرت بود چه جای این بود که برای دوستانشان استلحاق نماییند.

ومن أعرض عن ذکری فإن له معیشة ضنکأ و نحشره یوم القیامه أعمی.(طه/124)

و کسی که از یاد من روی برگرداند پس برای او یک زندگی سخت می باشد و او را در روز قیامت کور برانگیزیم.

این آیه دو نوع حیات و معیشت را مطرح می سازد:معیشت ضنک و کوری روز قیامت.حیات اولی حیات برزخی است و دلیلش این است که کافران عمومأ در دنیا زندگی فراخی دارند-زیرا برای تمتّع از لذات دنیا حد و مرزی نمی شناسند همانطور که در روایت آمده است:*الدنیا سجن المؤمن و جنة الکافر-دنیا زندان مؤمن و بهشت کافر است.

از آنجا که اولین شب قبر از اهمیت ویژه ای برخورداراست و همه می خواهند بدانند که این موقف چیست و چه بر سر آنها خواهد آمد بسیار بجاست احادیثی در این رابطه خاطر نشان شود.

گروهی از احادیث از سؤال و جوابی که بین فرشتگان الهی و انسان رد و بدل می شود پرده بر می دارد.بعنوان نمونه:

1-رسول خدا(ص)به یکی از اصحابش فرمودند:

«چگونه خواهی بود آنگاه که دو فتّان قبر(دو ملک از ملائک)بر تو وارد شوند؟

عرض کرد:یا رسول الله فتّانان قبر چیستند(کیستند)؟

رسول خدا(ص)فرمودند:دو ملک هستند که بسیار خشن و بدخلقند-صدایشان مانند رعد-پر سر و صدا و چشمانشان مانند برق-رباینده(کور کننده )است.در حالی که میان انبوه موهایشان حرکت می کنند و زمین را با نیش دندانهایشان می شکافند.(اینهایند)که از تو سؤال می کنند.»

2-زر بن جیش می گوید:از علی(ع)شنیدم که فرمودند:همانا بنده وقتی داخل قبر نهاده می شود دو ملک به نام های نکیر و منکر بر او وارد می شوند اولین چیزی که از او می پرسند درباره پروردگارش می باشد سپس از پیامبرش سپس از ولیّش(امامش).پس اگر جواب داد نجات می یابد و اگر عاجز ماند عذابش می کنند. مردی از آن حضرت(در آن میان)پرسید: بر سر کسی که خدا و پیامبرش را می شناسد اما ولیّش را نه چه می آید؟حضرت علی(ع)فرمودند:(این شخص)مذبذب است نه این طرفی(بهشتی)و نه آن طرفی(جهنمی)و کسی را که هم که خدا گمراه کرده باشد راه(راستی)برای او نمی یابی.این شخص راه مشخصی ندارد.

3-سلیمان بن خالد می گوید:از امام صادق(ع)درباره چیزی که متوّفی(در شب اول قبر)ملاقات می کند جویا شدم.حضرت فرمودند:دو ملکند که به آنها نکیر و منکر گفته می شود بر صاحب قبر وارد می شوند و از او درباره رسول خدا(ص)سؤال می کنند بدین نحو:چه می گویی درباره مردی که بر شما مبعوث گشت؟صاحب قبر پاسخ می دهد:این مرد کیست؟نکیرین می گویند:همان که می گفت رسول خداست-آیا حق می گفت؟(حضرت در ادامه حدیث فرمودند):اگر این مرد از اهل شک باشد در جواب نکیرین می گوید:نمی دانم.شنیدم که مردم چنین می گویند-نمی دانم این موضوع حق است یا دروغ.آنگاه نکیرین بر او چنان ضربه ای می زنند که صدایش را اهل آسمانها و زمین(ملکوتیان)به جز مشرکین می شنوند. و اگر این فرد از متّقیان باشد بدون ترس و هراس می گوید:آیا درباره رسول الله(ص)از من سؤال می کنید؟می گویند:آیا تو می دانی که او رسول خداست؟این فرد می گوید:(آری)شهادت می دهم که او رسول به حق خداست و هدایت و دین حق را دارد.(حضرت)فرمودند:پس این فرد جایگاهش را در بهشت می بیند و قبرش گشوده می شود.آنگاه آن دو ملک به او می گویند:بخواب-خوابی که هیچ خوابیده ای چنان خوابهای زیبا نمی بیند.

پس از طی سکرات و غمرات-یکی از وحشتناکترین مواقف انسان در سفر آخرت-اولین شب ورود انسان بر عالم برزخ است.

واژه وحشت به معنای ترس نیست بلکه ترس لازمه وحشت است زیرا وحشت به معنای آشنایی و بیگانگی انسان از وضعیت جدید است.

انسان هر چه بیشتر در دنیا تعلق خاطر به اسباب و لوازم داشته باشد درجه وحشت و تنهاییش نیز بیشتر خواهد بود و بالعکس هر چه انسان در دنیا کمتر وابسته باشد مرگ و عوالم بعد از آن برایش آشناتر و گواراتر خواهد بود.

حضرت علی(ع)همواره می فرمودند:«مرگ برای علی از پستان مادر برای بچه شیرخواره مأنوس تر است.»

دلایلی که می توان به طریق عقل در اثبات وجود این نشئه بیان کرد یکی محال بودن(اعاده معدوم) و دیگری تجرّد روح است.

1-اعاده معدوم:از ماتریالیست ها که اصلآ اعتقادی به آخرت ندارند که بگذریم تعدادی نه چندان زیاد از الهیّون معتقدند که انسان پس از مرگ با متلاشی شدن جسدش از بین می رود و در روز رستاخیز که جهان ماده شکل تازه ای به خود می گیرد مجددآ با اراده خداوندی خلق می شود و زندگی را در آن نشئه از سر می گیرد این نظر به دلیل عقلی مردود است زیرا وقتی چیزی مطلقآ معدوم شد ایجاد دوباره اش مستلزم این است که همان اولی نباشد بلکه مثل و مانند او باشد.

2-تجرّد روح(از خواصّ ماده):می دانیم که ماده عمدتآ سه خاصیت دارد:کثرت-حرکت(بی قراری) و قابلیت انقسام(تقسیم پذیری

قائلین به عالم برزخ همین تجرّد روح را دلیل ادامه حیات انسان پس از مرگ می دانند و معتقدند که آن نشئه بسی قویتر و شدیدتر از این حیات است.

رسول اکرم(ص) فرمودند:قبر اولین منزل از منازل آخرت است پس اگر انسان از آن نجات پیدا کرد طّی منازل آینده برایش آسان خواهد بود اگر نه آنچه که بعد از این منزل پیش می آید(قیامت)کمتر از آن نخواهد بود.

امام صادق(ع) فرمودند:برزخ همان قبر است و آن ثواب عقاب است بین دنیا و آخرت.

امام علی(ع)فرمودند:مردم(اکنون)خوابند-آنگاه که مردند بیدار می شوند.

از امام سجاد(ع) سؤال کردند مرگ چیست؟

امام (ع) فرمودند:مرگ برای مؤمن مانند کندن یک لباس چرکین از تن و یا مانند برداشتن بندها و زنجیرها از پاها و تبدیل آن به گرانبها ترین لباسها و خوشبوترین رایحه ها و راهوارترین مرکب ها و مأنوس ترین منزلهاست.

در حالی که مرگ برای کافر مانند کندن لباس فاخر و گرانبها و تبدیل آن به خشن ترین لباسهاست و یا مانند انتقال از منازل مأنوس به وحشتناک ترین منازل و بزرگترین شکنجه گاههاست.

جان دادن یا حالت احتضار که در لسان قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام«سکرات» و «غمرات» نامیده شده است یکی از سخت ترین لحظه های حیات انسان است.

امام سجاد(ع) در همین رابطه فرمودند:«سخت ترین اوقات و ساعات انسان سه وقت است:وقتی که انسان ملک الموت را می بیند(سکرات موت)و هنگامی که از قبر(برای رفتن به محشر)بر می خیزد و ساعتی که در پیشگاه(عدل)الهی می ایستد-یا به بهشت رود یا به جهنم.»